Komisioni Europian publikoi sot progres raportin e vitit 2023 për Shqipërinë. Raporti vlerëson ecurinë e vendit në kriteret kryesore, në procesin e negociatave, ndërsa kritikon klimën politike në vend.

Për sa i përket kritereve politike, zgjedhjet e rregullta lokale më 14 maj 2023 u zhvilluan në një mënyrë përgjithësisht të qetë.

“Vëzhguesit i vlerësuan ato si të mirëadministruara, konkurruese dhe me pjesëmarrjen e aktorëve kryesorë politikë. Skena politike vazhdoi të karakterizohej nga polarizim politik, në sfondin e përçarjeve të thella të vazhdueshme brenda partisë më të madhe opozitare”.

Mbikëqyrja parlamentare e ekzekutivit mbeti e kufizuar. Në mars 2023, me një shumicë të madhe u miratuan amendamente që forcojnë rolin konsultativ të Parlamentit në procesin e negociatave të anëtarësimit.

Vonesat dhe politizimi i emërimeve të Avokatit të Popullit dhe Komisionerit të ri Kundër Diskriminimit i dobësojnë këto institucione të pavarura.

Nën koordinimin e kryenegociatorit dhe strukturave të reja të reformuara të negociatave të BE-së, institucionet shqiptare kanë mobilizuar burime të konsiderueshme për t’u angazhuar aktivisht në procesin e shqyrtimit dhe për t’u përgatitur për hapat e ardhshëm të negociatave të anëtarësimit.

Ndërkohë që i vendos reformat në lidhje me BE-në në qendër të planifikimit të saj legjislativ dhe të politikave, qeveria duhet të përmbahet nga masat që nuk janë në përputhje me standardet e BE-së.

Qeveria gjithashtu duhet të angazhohet në një komunikim më të fortë publik mbi procesin e anëtarësimit në BE.

Ndërsa shoqëria civile është përgjithësisht e lirë, mangësitë ndikojnë negativisht në aftësinë e organizatave të shoqërisë civile për të kontribuar në proceset e politikave.

Roli i shoqërisë civile, përfshirë në procesin e negociatave për anëtarësim në BE, duhet të forcohet.

Shqipëria mbetet në mënyrë të moderuar e përgatitur në fushën e administratës publike.

Janë bërë përpjekje të konsiderueshme për dixhitalizimin e shërbimeve publike, por mbetet thelbësore të sigurohet akses i barabartë në shërbime për qytetarët me aftësi të kufizuara dixhitale ose akses të kufizuar në pajisjet e TI-së.

Kërkohet gjithashtu një vëmendje e shtuar për sigurinë dixhitale dhe mbrojtjen e të dhënave personale, veçanërisht pas sulmeve kibernetike në vitin 2022 dhe një sërë ndërhyrjesh të të dhënave.

Shqipëria ka një nivel të moderuar përgatitjeje për funksionimin e gjyqësorit.

Zbatimi i reformës në drejtësi ka vazhduar, duke rezultuar në një progres të mirë në përgjithësi.

Emërimet në Gjykatën Kushtetuese kanë përfunduar me të nëntë gjyqtarët në detyrë, nga të cilët tetë me mandat të plotë nëntë-vjeçar.

Struktura e Specializuar kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar (SPAK) arriti rezultate të mëtejshme dhe në dhjetor 2022 u zgjodh kryeprokurori i ri i posaçëm pas një procesi të shëndoshë.

Efikasiteti i sistemit gjyqësor dhe qasja në drejtësi vazhdoi të ndikohet nga afati i gjatë i procedurave, ngarkesa e shtuar e punës dhe numri i madh i çështjeve të pazgjidhura, që mbetet veçanërisht e lartë në gjykatat e apelit dhe të shkallës së parë.

Është bërë progres në adresimin e vendeve vakante të gjyqësorit nëpërmjet betimit të 40 magjistratëve të rinj në tetor 2023.

Vlerësimi i përkohshëm i të gjithë gjyqtarëve dhe prokurorëve (procesi i vetingut) ka vazhduar të ecë me ritme të kënaqshme.

Deri më 6 tetor, 57% e dosjeve të vetingut të përpunuara kishin rezultuar me shkarkime, dorëheqje ose përfundimin e mandatit.

Në qershor 2023, Gjykata e Shkallës së Parë të Posaçme kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar e dënoi ish-kreun e Gjykatës Kushtetuese me 6 muaj burg për deklarim të rremë dhe fshehje gjatë procesit të vetingut.

Shqipëria duhet të sigurojë që procedurat penale të vazhdohen në mënyrë sistematike kundër gjyqtarëve dhe prokurorëve, procesi i verifikimit të të cilëve zbuloi elementë kriminalë.

Sistemi i menaxhimit të çështjeve dhe sistemi i trajnimit gjyqësor kanë nevojë për përmirësim për të rritur më tej efikasitetin dhe profesionalizmin në të gjithë sektorin.

Janë ndërmarrë veprime pozitive drejt rritjes së rëndësisë së programit të trajnimit të vazhdueshëm në periudhën raportuese.

Është bërë njëfarë progresi në sistemin e menaxhimit të çështjeve, veçanërisht me ngritjen e grupit të punës për ndërveprimin dhe miratimin e kornizës së ndërveprueshmërisë që vendos bazën për hapjen e sistemit.

Shqipëria ka një nivel përgatitjeje në luftën kundër korrupsionit. Pavarësisht disa progreseve dhe përpjekjeve të vazhdueshme në luftën kundër korrupsionit, ai mbetet një fushë me shqetësim.

Organet e SPAK kanë kryer hetime për një sërë çështjesh të nivelit të lartë, duke urdhëruar disa arrestime dhe dënime për një sërë çështjesh të nivelit të lartë.

Në përgjithësi, korrupsioni është i përhapur në shumë fusha të jetës publike dhe të biznesit dhe masat parandaluese vazhdojnë të kenë një ndikim të kufizuar, veçanërisht në sektorët vulnerabël.

Rritja e numrit të dënimeve përfundimtare në një nivel të lartë mbetet një prioritet i rëndësishëm për të trajtuar më tej kulturën e mosndëshkimit. Nevojiten përpjekje të mëtejshme për të siguruar ndjekjen e duhur gjyqësore në rastet e verifikimit ku ka indikacione për vepra penale.

Kapaciteti institucional i Drejtorisë së Përgjithshme Kundër Korrupsionit në Ministrinë e Drejtësisë duhet të forcohet më tej dhe përbërja e Komisionit të Etikës duhet të rishikohet.

Sektorët më të cenueshëm ndaj korrupsionit kërkojnë vlerësime të synuara të rrezikut dhe veprime të përkushtuara.

Shqipëria ka një nivel përgatitjeje në luftën kundër krimit të organizuar, me një nivel të mirë të vazhdueshëm bashkëpunimi me shtetet anëtare të BE-së dhe agjencitë e BE-së.

Duhet të bëhen më shumë përpjekje në luftën kundër drogave të paligjshme, duke përfshirë rritjen e kapaciteteve të autoriteteve të zbatimit të ligjit.

Pas miratimit të ligjit për prodhimin e kanabisit për qëllime mjekësore dhe industriale, Shqipëria duhet të sigurojë se ekzistojnë mekanizma për të parandaluar në mënyrë efektive devijimin e kanabisit në përdorim të paqëllimshëm.

Progresi që është arritur me sekuestrimin dhe konfiskimin e aseteve të lidhura me krimin e organizuar duhet të vazhdojë.

Përpjekjet gjithashtu duhet të vazhdojnë për të siguruar një rritje të numrit të ndjekjeve penale dhe dënimeve përfundimtare, veçanërisht në rastet e nivelit të lartë, dhe për të krijuar zyrën e rikuperimit të pasurisë.

Lufta kundër krimit kibernetik, pastrimi i parave dhe parandalimi dhe luftimi i trafikimit të qenieve njerëzore mbeten fusha në të cilat nevojiten rezultate shtesë.

Të gjitha format e abuzimit seksual të fëmijëve në internet duhet të kriminalizohen dhe ndiqen penalisht.

Është arritur progres në zbatimin e rekomandimeve të “Moneyval” dhe Planit të Veprimit të Task Forcës së Veprimit Financiar (FATF).

Shqipëria mbeti në listën e FATF-së të juridiksioneve nën monitorim të shtuar për shkak të projektligjit të saj për Pajtueshmërinë Vullnetare Tatimore (QAP) (duke përfshirë një amnisti penale).

Pas tërheqjes së projektligjit, në qershor 2023 FATF vendosi të propozojë një monitorim në terren, e cila u zhvillua në gusht dhe çoi në heqjen e Shqipërisë nga lista në tetor 2023.

Megjithatë, Shqipëria duhet të sigurojë që çdo ligj i ardhshëm i QAP-së (përfshirë amnistitë e mundshme penale) të jetë në përputhje me acquis të BE-së dhe standardet ndërkombëtare.

Rekordi mbi rastet e pastrimit të parave dhe korrupsionit të nivelit të lartë mbetet i pamjaftueshëm dhe hetimet financiare duhet të zhvillohen më tej.

Për të drejtat themelore, përpjekjet për zbatimin e kornizës ligjore dhe të politikave duhet të intensifikohen.

Është bërë progres në përdorimin e alternativave të paraburgimit. Ka pasur disa progrese në të drejtat e personave me aftësi të kufizuara, përsa i përket vlerësimit biopsikosocial.

Procesi i regjistrimit të parë të pronave dhe proceset e tjera kalimtare duhet të avancojnë me transparencë të plotë, duke përfshirë edhe trajtimin e korrupsionit.

Për mbrojtjen e pakicave kombëtare, miratimi i legjislacionit të mbetur zbatues nuk ka avancuar.

Për më tepër, Shqipëria duhet të vendosë garanci të forta ligjore dhe institucionale për të parandaluar shkeljet e mëtejshme të të dhënave personale.

Shqipëria ndodhet mes një niveli të moderuar përgatitjeje në fushën e lirisë së shprehjes.

Është bërë progres i kufizuar. Ndërthurja e interesave të biznesit dhe politikës, mungesa e transparencës së burimeve të financimit, përqendrimi i pronësisë së medias, intimidimi dhe kushtet e pasigurta të punës kanë vazhduar të pengojnë pavarësinë e medias, pluralizmin dhe cilësinë e gazetarisë.

Zbatimi i buxhetimit të përgjegjshëm gjinor ka vazhduar të përmirësohet. Që nga janari 2022, qeveria shqiptare ka zbatuar një sërë masash që synojnë mbështetjen e familjeve, grave dhe vajzave dhe grupeve vulnerabël, si përgjigje ndaj krizës së shkaktuar nga pandemia e COVID-19 dhe luftës së agresionit të Rusisë kundër Ukrainës.

Është rritur ndjeshëm ndihma ekonomike për viktimat e dhunës në familje.

Zbatimi i ligjit për barazinë gjinore dhe i strategjisë kombëtare për gjininë duhet të intensifikohet më tej.

Kuadri ligjor për migracionin është kryesisht në përputhje me acquis të BE-së, por ka nevojë për përditësim në përputhje me zhvillimet e BE-së.

Shqipëria ka kontribuar në menaxhimin e flukseve të përziera të migracionit drejt BE-së duke bashkëpunuar për zbatimin e Planit të Veprimit të BE-së për Ballkanin Perëndimor.

Ajo përfundoi një marrëveshje të rishikuar të statusit të “Frontex” në shtator. Në vitin 2022, numri i migrantëve të parregullt që hynë në Shqipëri, u reduktua me 34% krahasuar me vitin 2021.

Nuk është bërë progres në referime dhe qasja në procedurat e azilit dhe mbeten ende mangësi në procedurat e kthimit.

Shqipëria duhet të ndërmarrë hapa konkretë për të adresuar nevojat e të miturve të pashoqëruar dhe për të harmonizuar politikën e saj të vizave me atë të BE-së.

Për sa i përket kritereve ekonomike, Shqipëria ka një nivel mesatar dhe të mirë të përgatitjes për zhvillimin e një ekonomie tregu funksionale dhe ka bërë disa progrese në adresimin e rekomandimeve të vitit të kaluar.

Ekonomia tregoi elasticitet dhe rritja e PBB-së mbeti e fortë në vitin 2022, pavarësisht pasojave ekonomike nga lufta e agresionit të Rusisë kundër Ukrainës.

Shqipëria është në nivelin e përgatitjes për të përballuar presionin konkurrues dhe forcat e tregut brenda BE-së dhe ka bërë disa progrese në reformat strukturore në tregun e energjisë, infrastrukturën e transportit, dixhitalizimin e ekonomisë dhe rezultatet e arsimit, megjithëse mbeten boshllëqe të konsiderueshme me nivelet rajonale dhe evropiane.

Përsa i përket prokurimit publik, Shqipëria është mesatarisht e përgatitur dhe ka bërë disa progrese, veçanërisht nëpërmjet rritjes së përdorimit të kritereve ekonomikisht më të favorshme për dhënien e tenderit.

Për sa i përket statistikave, Shqipëria është e përgatitur në mënyrë të moderuar dhe ka bërë disa përparime në përafrimin e mëtejshëm me standardet e Sistemit Evropian të Llogarive Kombëtare dhe Rajonale (ESA 2010) dhe në hapa për të forcuar rolin e Institutit të Statistikave.

Shqipëria është e përgatitur mesatarisht në fushën e kontrollit financiar ku është bërë njëfarë progresi, veçanërisht me përditësimet e kuadrit ligjor për kontrollin e brendshëm dhe auditimin e brendshëm dhe zbatimin e dokumentit të politikave për forcimin e kontrollit të brendshëm financiar publik dhe ka vazhduar të synojë auditimet e brendshme për detyrimet e prapambetura.

Shqipëria është e përgatitur mesatarisht në shumicën e fushave të tregut të brendshëm, përkatësisht lëvizjen e lirë të mallrave, shërbimeve dhe kapitalit, shërbimet financiare dhe politikën e konkurrencës.

E njëjta gjë vlen edhe për të drejtën e shoqërive tregtare dhe të drejtën e pronësisë intelektuale.

Është bërë njëfarë progresi në të drejtat e pronësisë intelektuale dhe në lëvizjen e lirë të anëtarëve të familjeve të qytetarëve të BE-së, si dhe në shërbimet financiare.

Megjithatë, nuk është bërë progres në politikën e konkurrencës, ku Komisionit të Ndihmës Shtetërore ende i mungon pavarësia operacionale.

Përgatitjet janë në një fazë të hershme për mbrojtjen e konsumatorëve dhe shëndetit, ku vendi ka bërë progres të kufizuar.

Njëfarë progresi është bërë edhe në lëvizjen e lirë të kapitalit, gjë që çoi në heqjen e vendit nga lista e juridiksioneve të FATF-së nën monitorim të shtuar.

Shqipëria ka arritur një nivel të moderuar përgatitjeje në shumë fusha që lidhen me konkurrencën dhe rritjen gjithëpërfshirëse, përkatësisht taksat, politikat e sipërmarrjeve dhe industriale, politika sociale dhe punësimi, arsimi dhe kultura dhe bashkimi doganor.

E njëjta gjë vlen edhe për transformimin dixhital dhe medias, ku vendi ka bërë progres të mirë, duke përfshirë edhe anëtarësimin në programin e Evropës Dixhitale në qershor 2023. Shqipëria ka një nivel përgatitjeje në fushën e shkencës dhe kërkimit.

Vendi arriti një nivel të moderuar deri në të mirë përgatitjeje në politikën ekonomike dhe monetare, pasi qeverisja dhe politika monetare e Bankës së Shqipërisë ishin të përshtatshme dhe efektive në përballjen e krizës së shkaktuar nga lufta agresioniste e Rusisë kundër Ukrainës; nevojiten më shumë përpjekje për pavarësinë e saj.

Me progresin e kufizuar të bërë në Bashkimin Doganor, kërkohen gjithashtu më shumë përpjekje në ndjekjen e luftës kundër kontrabandës, korrupsionit dhe importeve të produkteve të falsifikuara.

Për sa i përket agjendës së gjelbër dhe lidhjes së qëndrueshme, Shqipëria ka një nivel përgatitjeje në fushën e transportit, rrjeteve transevropiane, mjedisit dhe ndryshimeve klimatike dhe ka një nivel mesatar deri në të mirë në sektorin e energjisë.

Progres vihet re në reformën e tregjeve të energjisë elektrike në ditët përpara dhe gjatë orarit të rregullt të punës, në ankandet e energjisë së rinovueshme dhe në zhvillimin e rrjeteve të transportit dhe të energjisë rajonale.

Nevojiten përpjekje të mëtejshme për energjinë e rinovueshme dhe për efikasitetin e energjisë.

Shqipëria ka ratifikuar pjesëmarrjen në Mekanizmin e Mbrojtjes Civile të Bashkimit dhe është aktive në këtë kuadër.

Për mjedisin dhe klimën, nevojiten përpjekje të mëtejshme për menaxhimin e ujit dhe mbetjeve, zbatimin e ligjit mjedisor dhe mbrojtjen e natyrës.

Ky grup dhe reformat në fjalë kanë lidhje të rëndësishme me programin e reformës ekonomike të Shqipërisë, planin ekonomik dhe investues të Komisionit dhe axhendën e gjelbër për Ballkanin Perëndimor.

Shqipëria duhet të trajtojë planifikimin strategjik të investimeve dhe kapacitetin e zbatimit dhe monitorimit të projekteve të infrastrukturës.

Shqipëria ka një nivel përgatitjeje në shumicën e fushave të lidhura me burimet, bujqësinë dhe politikën rajonale dhe kohezionin, përkatësisht bujqësinë dhe zhvillimin rural, politikën veterinare dhe fitosanitare, si dhe dispozitat financiare dhe buxhetore.

Ekziston një nivel i moderuar i përgatitjes në peshkim dhe akuakulturë, si dhe në politikën rajonale.

Është vërejtur njëfarë progresi në shumicën e fushave të mbuluara, veçanërisht me miratimin e Ligjit për verën dhe në lidhje me kapacitetet administrative për instrumentin për asistencën para anëtarësimit për programin e zhvillimit rural (IPARD III).

Nevojiten përpjekje të mëtejshme në politikën rajonale, veçanërisht në kapacitetin administrativ dhe koordinimin ndërmjet niveleve qendrore, lokale dhe komunale, si dhe në dispozitat financiare dhe buxhetore.

Shqipëria ka një nivel të mirë përgatitjeje për sa i përket marrëdhënieve të jashtme, sigurisë së jashtme dhe mbrojtjes.

Në marrëdhëniet e jashtme, Shqipëria bëri disa progrese, duke përafruar më tej legjislacionin e saj me acquis të BE-së për parandalimin e tregtisë së produkteve të caktuara që mund të përdoren për dënimin me vdekje dhe torturën.

Për sa i përket politikës së përbashkët të jashtme dhe të sigurisë së BE-së, Shqipëria ka qenë në përputhje të plotë me të gjitha vendimet dhe deklaratat përkatëse të BE-së gjatë periudhës raportuese.

Si një anëtare jo e përhershme e Këshillit të Sigurimit të OKB-së që nga janari 2022, Shqipëria vazhdon të angazhohet në mënyrë aktive në promovimin dhe mbrojtjen e rendit ndërkombëtar të bazuar në rregulla, si dhe të grave, paqes dhe sigurisë.

(Marrë nga ATSH)