Nga BUJAR QESJA, Mjeshtër i Madh

Në librin e tij, “Njerëz të Durrësit”, autori Fatmir Minguli sjell një vepër të rrallë për nga natyra, struktura dhe përmbajtja, që përkon me përkushtimin e tij afatgjatë ndaj qytetit të lindjes dhe njerëzve që e kanë bërë historinë e tij të dukshme, të ndjeshme e të paharrueshme.

Me 398 faqe dhe e ndarë në kapituj tematikë, kjo vepër është mozaik kujtese, portretizim i thelluar i qytetarisë durrsake dhe përpjekje e suksesshme, për të dhënë përmasat njerëzore të një komuniteti që ka jetuar, krijuar, prodhuar dhe ndikuar në jetën shoqërore dhe kulturore shqiptare.

Libri është i ndarë në kapituj, që mbartin ndarje të mençur dhe funksionale:

Jeta në Durrës – përshkrime të ambientit urban, fryma e jetesës në qytetin bregdetar dhe transformimet e tij në kohë.
Njerëz të traditës – figura që mishërojnë trashëgiminë qytetare dhe morale të Durrësit.

Njerëz të penës – krijues, letrarë, publicistë, që kanë lënë gjurmë në kulturën e shkruar shqiptare.

Njerëz të specialitetit – profesionistë të dalluar në mjekësi, arsim, shkencë, inxhinieri.

Piktorë dhe skulptorë – artistë figurativë që kanë formuar profilin estetik të qytetit dhe më gjerë.
Kjo ndarje është mënyrë e zgjuar, për të ndërtuar një “fjalor enciklopedik të qytetarisë durrsake”, duke i dhënë lexuesit orientim, larmi dhe mundësi për të zgjedhur rrugët e leximit sipas interesit.

Fatmir Minguli nuk është thjesht autor, që shkruan për qytetin e vet. Ai është aktor aktiv i jetës së tij, i përfshirë për dekada me radhë në administratë, arsim, politikë, art dhe letërsi. Ka parë nga afër zhvillimet urbane dhe shoqërore. Por është pikërisht përvoja e tij si shkrimtar, kritik arti dhe redaktor që i jep librit një ton të matur, vlerësues, por edhe realist. Ai nuk e idealizon, por e ndriçon figurën njerëzore me një ndjenjë qytetarie dhe dashurie për Durrësin.

Vërejtjet që Minguli përfshin në portretizimet e tij janë të qarta, por të formuluara me takt, duke respektuar gjithmonë figurën që përshkruan dhe pa rënë në gjykime të ashpra. Ai përpiqet të ruajë ekuilibrin mes objektivitetit dhe ndjeshmërisë, gjë që e bën librin të lexueshëm edhe për një publik të gjerë, por edhe të besueshëm për studiuesit dhe historianët lokalë.

Gjuha e përdorur në libër është e qartë, me fjalor të pasur, por jo të rënduar. Stili i Mingulit është eseistik dhe portretizues, duke i dhënë lexuesit jo vetëm të dhëna biografike për figurat e përshkruara, por edhe frymën e kohës ku ata kanë vepruar. Ai përdor shpesh detaje që, ndonëse të vogla, japin një ngjyrë të veçantë portretit – një fjalë e thënë, një zakon i veçantë, një episod jetësor.

Ky është një libër që, më shumë se të informojë, frymëzon. Lexuesi njihet me personalitete që ndoshta nuk janë përfshirë në historitë zyrtare, por që kanë dhënë ndihmesë të çmuar për qytetin dhe shoqërinë. Në këtë mënyrë, Minguli rreshtohet me ata autorë që ngrejnë kujtesën mbi harresën, që ndërtojnë identitetin përmes rrëfimit.

Gjuha e librit nuk është thjesht informuese. Ajo rrok atmosferën e njeriut dhe kohës, është e ngarkuar me emocione, me kujtime, por gjithmonë e kanalizuar në një formë të përpunuar. Pjesët më të arrira janë ato ku autori, përmes një fjale, një zakoni apo një ndjesie, arrin të sjellë një personazh të gjallë para syve të lexuesit.

Ngaqë shumë prej këtyre njerëzve nuk kanë lënë vepra të shkruara, ose nuk janë përfshirë në “kanonin” e njohur kulturor, Minguli bën një akt shpëtimi të kujtesës qytetare, duke mos lejuar që jeta dhe vepra e tyre të mbeten në harresë. Në këtë sens, ky libër është një formë qytetarie letrare, që ndihmon në rindërtimin e një identiteti të munguar.

Vlera dokumentare dhe qytetare

Në mungesë të një monografie zyrtare për personalitetet e Durrësit të shekullit XX dhe XXI, ky libër përbën ndihmesë të çmuar dokumentar. Ai mund të lexohet si një arkiv emocional dhe qytetar, ku dokumentohet jeta dhe vepra e mësuesve të nderuar, mjekëve me përkushtim, inxhinierëve vizionarë, piktorëve të pasionuar, poetëve të heshtur, dhe qytetarëve të zakonshëm me jetë të jashtëzakonshme.

Durrësi, si qytet i lashtë dhe modern njëkohësisht, e meriton një vepër të tillë – dhe Minguli ia jep me dorën e një mjeshtri që njeh historinë, i njeh njerëzit dhe i ka ndjekur me vëmendje për dekada. Ajo që e bën librin më të vyer është se ai nuk ndërton mite, por rikujton njerëz që kanë lënë gjurmë të vërteta dhe konkrete, në fusha të ndryshme të jetës.

Qyteti dhe njeriu: dy shtylla të një kujtese të madhe

Durrësi, qyteti mijëravjeçar buzë Adriatikut, ka pësuar transformime të thella në çdo etapë historike: nga porti antik i Dyrrahut në kalatë mesjetare, nga qyteti industrial i shekullit XX në qendrën urbane të sotme me ritme moderne, por shpesh të paqartë në identitet.

Në një shoqëri ku harresa kërcënon kujtesën dhe zëvendësimi pa rrënjë rrezikon trashëgiminë, libri “Njerëz të Durrësit” i autorit Fatmir Minguli vjen si një akt qytetar, si një manifest i kujtesës së gjallë, që ringre në piedestal figurën e njeriut – jo të famshëm në sensin e mediave, por të rëndësishëm në qenësinë e tij si ndihmues i qytetit.

Ky nuk është thjesht një libër me portrete. Është një histori e Durrësit nëpërmjet njerëzve të tij, e thurur me delikatesën e një njeriu që njeh mirë psikologjinë qytetare, strukturat shoqërore dhe shtresëzimet profesionale. Ai shfaqet njëherazi si kronist, dëshmitar, analist, por edhe ndonjëherë si një poet i fshehur në gjuhë të thjeshtë, që shkruan me mall për njerëzit e qytetit të tij.

Arkitektura e librit: ndërgjegje në strukturë

Vepra është ndërtuar me një ndarje funksionale dhe elegante, që nuk është rastësore, por shpreh një koncept të qartë për botën njerëzore që Minguli ka përfshirë. Kapitujt “Jeta në Durrës”, “Njerëz të traditës”, “Njerëz të penës”, “Njerëz të specialitetit”, “Piktorë dhe skulptorë” ndërtojnë një topografi njerëzore të qytetit, që përfshin jo vetëm figurat e njohura publikisht, por edhe ato të heshturat, të cilat përbëjnë strukturën e brendshme të qytetarisë.

Në këtë mënyrë, autori krijon një mozaik multidisiplinor, ku secili portret shërben si një gur i çmuar në ndërtimin e një “tempulli të kujtesës”. Kjo strukturë i jep lexuesit mundësinë jo vetëm për të lexuar kronologjikisht, por edhe për të zgjedhur rrugë leximi sipas interesit tematik, duke e bërë librin një burim referimi afatgjatë dhe të përdorshëm nga studiues, gazetarë, pedagogë apo nxënës.

Autori si pjesë e lëndës dhe si ndërmjetës letrar

Fatmir Minguli nuk është një autor që vjen nga distanca e zyrës së shkrimit. Ai është brenda lëndës që përshkruan. Me një karrierë të gjatë si inxhinier, drejtues i ndërmarrjeve, kryetar i Komitetit Ekzekutiv të rrethit të Durrësit, deputet i Kuvendit të Shqipërisë, pedagog universitar, shkrimtar, kritik arti, dhe redaktor aktiv në shtëpinë botuese 2M Printing, Minguli nuk shkruan nga dëgjimi, por nga përvoja e drejtpërdrejtë, duke u vendosur në pozicionin e një vrojtuesi të përfshirë, që nuk flet për të tjerët, por bashkë me ta.

Ai përdor një stil të qetë, me tone të urta, larg glorifikimit, por i pasur në detaje që nënkuptojnë thellësisht personalitetin. Vërejtjet e tij janë të pranishme, por gjithmonë me elegancën e një kritiku me përvojë: i mprehtë në konstatime, por i kujdesshëm në ton, gjithmonë në shërbim të së vërtetës dhe jo të gjykimit përçmues.

Në një epokë ku mendimi kritik është shpesh ose agresiv, ose i sheshtë, Minguli është një shembull i rrallë i ekuilibrit midis kritikës dhe mirëkuptimit njerëzor.

Gjuha e librit nuk është thjesht informuese. Ajo rrok atmosferën e njeriut dhe kohës, është e ngarkuar me emocione, me kujtime, por gjithmonë e kanalizuar në një formë të përpunuar. Pjesët më të arrira janë ato ku autori, përmes një fjale, një zakoni apo një ndjesie, arrin të sjellë një personazh të gjallë para syve të lexuesit.

Ngaqë shumë prej këtyre njerëzve nuk kanë lënë vepra të shkruara, ose nuk janë përfshirë në “kanonin” e njohur kulturor, Minguli bën një akt shpëtimi të kujtesës qytetare, duke mos lejuar që jeta dhe vepra e tyre të mbeten në harresë. Në këtë sens, ky libër është një formë qytetarie letrare, që ndihmon në rindërtimin e një identiteti të munguar.

“Njerëz të Durrësit” është një vepër me vlera të shumëfishta:

Historike, sepse përshkruan zhvillimin e qytetit përmes individëve dhe profesioneve të ndryshme.
Dokumentare, pasi përmban të dhëna biografike, momente jetësore dhe kontekste kohore të saktësuara.
Etike, sepse promovon shembuj qytetarësh me vlera, përkushtim, profesionalizëm dhe dinjitet.
Kulturore, sepse përfshin krijues në fushat e letrave, artit pamor dhe mendimit shoqëror.
Pedagogjike, pasi ofron modele pozitive për brezat e rinj dhe mbështet edukimin përmes shembullit.
Për më tepër, libri ofron një mendim të qartë për qytetarinë si kulturë dhe si detyrë, një temë që shpesh mungon në letërsinë bashkëkohore shqipe, e cila është më e prirur drejt botës së brendshme apo krizave të mëdha identitare.

Letërsi që mbart qytetin dhe frymën e tij

“Njerëz të Durrësit” është një vepër me peshë kulturore dhe qytetare, që ruan frymën e një qyteti përmes kujtesës së njerëzve të tij. Nuk është libër për të rritur glorifikime, por për të ndërtuar vetëdije të thellë historike, duke e parë të shkuarën jo si mit, por si pasuri konkrete njerëzore.

Në kohën kur shumë qytete shqiptare, përballen me rrezikun e uniformizimit dhe humbjes së identitetit, libri i Fatmir Mingulit është akt dashurie dhe detyrimi intelektual ndaj Durrësit. Na kujton se qyteti nuk është thjesht gjeografi, por mbi të gjitha njerëz që kanë lënë gjurmë – me mendje, me zemër, me duar, me vepra.
Një libër që meriton të lexohet, të referohet dhe të mbetet si dëshmi e një brezi që dinte të shihte thellë dhe të nderonte me dinjitet. Ky botim mbetet vepër e kujtesës aktive.

“Njerëz të Durrësit është libër që përfaqëson, ndërthurje të suksesshme të kujtesës, përkushtimit qytetar dhe talentit letrar. Është libër që duhet të gjendet në bibliotekat e çdo familjeje durrsake, në bibliotekat e shkollave dhe institucioneve kulturore, si dhe në duart e të rinjve, të cilët kërkojnë të kuptojnë rrënjët dhe trashëgiminë e qytetit të tyre.

Ky është libër që e lexon me emocione, por edhe me respekt. Sepse mëson, kujton dhe nderon.

Durrës: 7 qershor 2025