Marrëdhëniet ekonomike dhe tregtare mes Evropës dhe Kinës kanë marrë përmasa strategjike gjatë viteve të fundit. Kina është partneri i dytë më i madh tregtar i Bashkimit Evropian, pas SHBA-ve.

Ndërsa Bashkimi Evropian është partneri më i madh tregtar i Kinës. Tregtia totale BE–Kinë në vitin 2024 e ka kaluar shifrën e 730 miliardë eurove. Importet nga Kina kanë arritur në rreth 510 miliardë euro, ndërsa eksportet e BE-së drejt Kinës kanë qenë rreth 220 miliardë euro. Deficiti tregtar i BE-së me Kinën ishte vjet mbi 290 miliardë euro, duke e bërë atë partnerin me diferencën më të lartë tregtare për BE-në.

Rritja e ndërvarësisë ekonomike mes Evropës dhe Kinës ka ndodhur paralelisht me sfidat e reja gjeopolitike, me ndryshimet në zinxhirët e furnizimit global dhe me përpjekjet e Bashkimit Evropian, për të ruajtur konkurrencën dhe sigurinë e tij ekonomike.

Eksportet evropiane drejt Kinës përfshijnë kryesisht automjete, produkte luksi, farmaceutikë, teknologji industriale dhe shërbime. Investimet evropiane në Kinë janë fokusuar në sektorë si automobilistikë, kimikate, shërbime financiare dhe teknologji të gjelbër.

Investimet kineze në Evropë kanë kaluar nga blerjet e kompanive strategjike të viteve 2000-2015, drejt investimeve më selektive vitet e fundit, si dhe drejt partneriteteve në fusha inovative, si energjia e rinovueshme, telekomunikacioni dhe logjistika.

Nisma kineze “Një Brez, një Rrugë” (BRI) ka forcuar lidhjet infrastrukturore mes Evropës dhe Kinës , duke përfshirë rrugët hekurudhore që lidhin qytetet kryesore kineze me portet dhe qendrat industriale në Evropë. Transporti hekurudhor Kinë–Evropë ka njohur rritje të fortë, duke ofruar një alternativë më të shpejtë ndaj transportit detar.

Kompanitë evropiane kanë hyrë në partneritete kërkimore me kompanitë kineze shtetërore dhe private, në fusha si inteligjenca artificiale, automjetet elektrike dhe standardet e prodhimit të gjelbër. Megjithatë, bashkëpunimi teknologjik po njeh barriera nga BE, për shkak të shqetësimeve mbi sigurinë kibernetike dhe ruajtjen e teknologjive kritike.

Ekspertët shqiptarë të ekonomisë, Prof.Dr Petraq Milo, profesor ne Departamentin e Finances, Fakulteti i Ekonomise, Universiteti i Tiranes, Prof.Dr Selami Xhepa President i Universitetit Evropian te Tiranes(UET), Prof.As.Dr. Klodian Muço ZvDekan, Fakulteti i Shkencave Ekonomike, Politike dhe Sociale, Universiteti Zoja e Keshillit te Mire dhe eksperti Eduard Gjokutaj në intervistë për Grupin Mediatik të Kinës (CMG) komentojnë bashkëpunimin Evropë-Kinë në situatën aktuale globale.

foto nga CMG

CMG: Profesor Milo, zërat dhe veprimet kundër globalizimit kanë sjellë dëme serioze në ecurinë e marrëdhënieve ekonomike dhe tregtare ndërkombëtare. A munden si Evropa dhe Kina, që të ruajnë së bashku elasticitetin dhe qëndrueshmërinë e zinxhirëve të furnizimit global, me erën anti-globalizëm që po fryn fort kundër?

Prof. Dr. Petraq MILO: Unë faktikisht jam për globalizëm, pavarësisht nga të metat apo përfitimet që mund të ketë globalizmi. Gjykjoj se kjo është çështje që nuk mund të ndalet.

Gjykjoj që në këtë epokë që po kalojmë, nuk është çështja tek globalizmi në vetvete, por tek faktorët e tjerë gjeopolitikë. Këtu kam parasysh takimin e gjatë të fundit të Presidentit amerikan Trump me Presidentin kinez Xi Jinping, përmes telefonit.

Pavarësisht nga lufta e shpallur e egër tregtare midis dy palëve, takimi ishte produktiv, sipas cilësimeve nga pala amerikane. Ndërsa pala kineze u shpreh se takimi ishte pragmatist, pozitiv dhe konstruktiv.

Nga kjo, unë nxjerr një leksion, që çdo gjë është pragmatizëm. Nuk ka më ideologji nëpërmjet partnerëve, pavarësisht se cilët janë ata. Prandaj dhe Evropa duhet të zhvishet nga kjo lloj ideologjie, mbartëse e qasjeve të tipit “boshti i të keqes”, etj., etj.

Jo vetëm Evropa e zhvilluar e Bashkimit Evropian nuk mund t’i lejojë vetes ideologjira, por edhe vende të vogla si ne. Ne nuk mund të gjykojmë të tilla veprime dhe qasje mbi baza ideologjike, në një kohë kur partnerët më të mëdhenj botërorë nisen nga pragmatizmi.

Prandaj edhe Evropa duhet të jetë pragmatike, përsa kohë që Kina është partneri i dytë tregtar i mallrave i saj, si dhe partneri i tretë në tërësinë e marrëdhënieve ekonomike.

Sigurisht që ajo duhet të jetë shumë e kujdesshme dhe pragmatiste, për disa arsye shumë të thjeshta, që konsistojnë në tre gjëra.

E para, Evropës i duhet Kina, si treg që të shesë mallrat e veta. E dyta, i duhet për investime, pasi Evropa ka një bilanc pozitiv kundrejt Kinës për investimet.

Dhe e treta është, sigurisht, blerja e lëndëve të para. Këto arsye mendoj se duhet ta drejtojnë të gjithë politikën evropiane sot.

CMG: Pragmatizëm i plotë nga partnerët qoftë evropianë, qoftë kinezë, thotë Profesor Milo. Prof. Xhepa, a duhet të kërkojnë si Evropa, në radhë të parë Bashkimi Evropian dhe Kina, shanse të reja në fusha kyçe e të reja, si energjitë e rinovueshme, ekonomia digjitale, inteligjenca artificiale, duke krijuar mundësi për bashkëpunim dhe kundër procesit të “de-coupling” (në anglisht “shkëputje”)?

Prof. Dr. Selami XHEPA: “De-coupling” dhe “De-risking” (në anglisht “largim i riskut”) janë dy terma që po përdoren gjerësisht tani në marrëdhëniet midis të gjithë partnerëve ndërkombëtarë.

Për të qenë pak komplementar me atë që tha profesor Milo, duket që ka një zhvendosje tektonike në arkitekturën e ekonomisë botërore.

Pas Luftës së Dytë Botërore, modeli i qeverisjes që u zgjodh ishte multilateral, duke pasur në thelbin e vet tre institucione fundamentale, që janë Organizata Botërore e Tregtisë (OBT), Fondi Monetar Ndërkombëtar dhe Banka Botërore.

Duket qartazi se ndryshimet që kanë ndodhur, në veçanti në epokën “Trump 2”, me minimin themelor që i është bërë dy parimeve mbi të cilat ndërtohet ekzistenca e sistemit të tregtisë botërore, që janë Neni 1 dhe Neni 3 i Statutit të anëtarësimit në OBT. Neni 3 ka klauzolën që “një tarifë që i ofrohet një vendi duhet të jetë e të gjitha vendeve anëtare”, ose ndryshe, i ashtuquajturi parimi i kombit më të favorizuar.

Fakti që SHBA-të kanë vendosur tarifa individuale për secilin vend në botë, minon ekzaktësisht këtë Nen. Pra, nga kjo pikëpamje multilateralizmi duket se ka marrë fund. Multilateralizmi, i shoqëruar pastaj me liberalizimin e llogarisë bankare, çuan në hiperglobalizimin.

Ky i fundit prodhoi, për fat të keq, përpos ndryshimeve shumë pozitive për ekonominë botërore (ngaqë prosperiteti nuk ka qenë kurrë kaq i madh në jetën ekonomike të kombeve), prodhoi edhe njëkohësisht hendekë të mëdha në të ardhurat midis grupeve shoqërore.

Kjo pabarazi nxiti një proces invers, që nga viti 2017, kohë kur qeveritë filluan të marrin në dorë menaxhimin e ekonomisë, duke kaluar drejt politikave industriale. Ky kalim, qoftë në SHBA apo në Evropë, krijon premisa për nacionalizëm ekonomik. Kjo, për shkak se instrumentet që përdoren, në çdo rast janë instrumenta proteksionistë, subvencione të forta etj.

Dhe kështu që filloi pastaj ndryshimi thelbësor. Nga kuadri i parimit të kombit më të favorizuar, vijmë tek barrierat brenda kufijve.

Sot ne aktualisht, do të shkojmë drejt një sistemi që dominohet nga tre fuqitë e mëdha. Praktikisht, kemi një rivalitet të madh midis SHBA-ve nga njëra anë dhe Kinës dhe Evropës. Dhe pastaj të gjitha vendet e tjera të botës po qendërzohen brenda këtyre grupeve.

Shqipëria qendërzohet drejt Evropës, ato vende që janë aleate të SHBA-ve qendërzohen drejt tyre dhe ato vende aleate të Kinës drejt kësaj të fundit.

Këto vende mund të jenë qoftë nga grupimi BRICS, apo nga Nisma e Shangait, etj. Ato natyrshëm qendërzohen drejt Kinës.

Gjykoj se sot kemi një sistem të ekonomisë botërore që është shumë i rrezikshëm, se nuk kemi provuar deri më sot një sistem të qeverisjes së ekonomisë botërore, bazuar mbi një sistem multilateral të kësaj natyre.

Madje, nuk është multilateral, sipas OBT-së. Pra, nga kjo pikëpamje, është e nevojshme që të gjitha palët të ndërtojnë një sistem të ri të ekonomisë botërore, për të shmangur gjithë këto lloj rivalitetesh negative.

Mendoj që Evropa dhe Kina, përtej diferencave që kanë në qasjen e tyre të filozofisë ekonomike, duhet të bashkëpunojnë më fort.

Shpesh herë është treguar që të dyja palët kanë pasur konflikte të mëdha. Ne e dimë që kur qeveritë evropiane i vendosën 45 përqind taksë për makinat elektrike kineze, atëherë Kina hapi një proces për antidumpingun. Për pasojë, vendosi taksa më të larta për eksportet e prodhimeve bujqësore evropiane, mishin e derrit, mishin e viçit, e me radhë. Këto janë eksporte të rëndësishme për shumë shtete evropiane.

Pra, duket që këto lloj tensionimesh që manifestohen në instrumenta të ndryshëm të politikave ekonomike dhe tregtare, mund të prodhojnë konflikt. Mendoj që takimet e niveleve të larta politike që bëhen herë pas here, gjykoj se synojnë t’i mbajnë nën kontroll këto gjëra, siç ishte biseda telefonike e gjatë e dy udhëheqësve Xi dhe Trump, para disa ditësh.

CMG: Z. Gjokutaj, Prof. Xhepa në përgjigjen e tij ngriti shqetësimin për rrezikun e dukshëm të nacionalizmit ekonomik. A munden Evropa dhe Kina të ripërcaktojnë “De-risking”, në mënyrë që të evitojnë shkëputjen e bashkëpunimit mes tyre?

Eduard Gjokutaj: Natyrisht që procesi i vendosjes së tarifave unilaterale që ka hyrë, e ka prishur atë status quo që ka qenë, atë të bashkëpunimit global. Edhe pse ky proces i ka vlejtur më shumë disa vendeve dhe më pak disa vendeve të tjera.

Gjykoj se bashkëpunimi global Kinës i ka vlejtur më së shumti, njëlloj si dhe shumë vendeve të tjera. Dhe kjo është arsyeja që u rithirr edhe njëherë në vëmendjen e superfuqive ekonomike botërore, për ta riorganizuar arkitekturën ekonomike tregtare, por edhe teknologjike, në mënyrë të tillë që të rishpërndahen zonat e influencës.

Pra, sot kemi një përpjekje për rishpërndarje, pasi kishim një përqendrim. Nga ana tjetër, ekspansioni i teknologjisë në Kinë dhe në vendet përreth saj, ka sjellë një rigrupim vendesh, sidomos ato që janë aktive në Nismën “Një Brez, Një Rrugë”, apo në nisma të tjera rajonale dhe botërore.

Në këto nisma, Kina po e tregon dukshëm rolin e saj lider, në nivel investimesh dhe bashkëpunimi ekonomik, madje edhe më lart se SHBA-të.

Ajo që ndodh me fenomenin është që nisma që janë të përbashkëta për vendet, siç është “Nisma e Gjelbër (në anglisht Green Deal)” në BE, pra nisma që largojnë një epokë të vjetër industriale, për të hyrë në një epokë të re industriale. Kina me qasjen e saj është shumë afër këtyre nismave.

Mendoj se këto janë objektiva të qarta dhe bashkëpunimi midis Evropës dhe Kinës natyrisht që mund të prodhojë zinxhirë të rinj teknologjikë.

Kjo, pasi prishet një status quo e caktuar, për t’u ndërtuar një e re. Dhe nga ana tjetër, gjenden tregje të reja. Dhe pikërisht, duke u forcuar bashkëpunimi, vihet re një lëvizje e shteteve dhe një rol i rëndësishëm që ato luajnë, për të zënë pjesën e tyre në ekonominë e re botërore.

Natyrisht, vende si Shqipëria mund të kthehen në vende suplementare të këtij zinxhiri, pasi vende të tilla si vendi ynë, i përkasin asaj që me të drejtë e tha Profesor Xhepa, janë pjesë e arkitekturës ekonomike evropiane. Por, deri tani, shikojmë që jemi më tepër ende vëzhgues si vend, sesa vend pjesëmarrës.

foto nga CMG

CMG: Prof. Muço, z. Gjokutaj përmendi nismën “Një Brez, Një Rrugë”, e cila ka qenë e suksesshme në shumë vende edhe të Evropës. Në gjykimin tuaj, këto nisma, këto projekte të përbashkëta, që kanë qenë pjesë të rëndësishme të interkoneksionit rrugor, hekurudhor e detar mes vendeve, a ndihmojnë në gjendjen e sotme, që të dyja palët, vendet evropiane dhe Kina, të mund të gjejnë një mënyrë më konkrete dhe intensive bashkëpunimi, përmes rreziqeve të shkëputjes momentale të disa zinxhirëve të bashkëpunimit ekonomik botëror?

Prof. Asoc. Dr. Klodian MUÇO: Një parantezë: globalizmi në vetvete e kishte thelbin e vet që në vitin 1944, në Konferencën e Bretton Woods-it.

Në vitet e fundit, goditja e parë ishte ajo e Pandemisë nga Covid-19, ku vetë BE filloi të rishikonte tregjet globale me Kinën, për arsye të distancave. Dhe u vunë re një sërë problematikash që u shfaqën tek Pandemia, apo edhe tek globalizimi në tërësi.

Goditja e dytë ishte kthimi i Presidentit Trump për herë të dytë, ku mori në konsideratë marrëdhëniet tregtare me Evropën dhe Kinën dhe filloi vendosjen e tarifave tregtare në mënyrë edhe kaotike.

Ishte luftë e mirëfilltë tregtare, pa studime të mirëfillta. Ajo solli shumë tregti paralele, zhvendosje të forta, si dhe një sërë problematikash. E treta është ndoshta pjesa e krijimit të Bankës së re të Zhvillimit, ku vendet e BRICS dhe një sërë vendesh të tjera, vendosën që të krijonin një strukturë të re financiare, duke i dhënë fund njëherë e mirë monopolit, hegjemonisë së dollarit apo të Bankës Botërore.

Kështu që u bë një rikonfigurim. Për t’u kthyer tek pyetja juaj, ajo që ka ndjekur koncepti i Bashkimit Evropian në vetvete, ka qenë koncepti ekonomik i një shteti të madh, duke pasur një model të SHBA-ve.

Kjo, pasi deri diku, edhe me Britaninë përpara Brexit, nga pikëpamja e popullsisë BE i kalonte të 500 milionë banorët. Këtu kemi shtete të vogla brenda një familjeje të madhe relativisht të zhvilluar. Kështu që me të ardhurat më të larta, qëllimi është që të prodhojmë kryesisht për vendin tonë, dhe përmes çmimeve të larta, të shesim para së gjithash, cilësinë.

BE ka ndjekur përmes politikave të tij ekonomike, një qasje, duke i konsideruar vende të tjera si SHBA-të dhe Kinën, me të cilat BE nuk kërkon të bëjë konkurrencë, por të ketë marrëdhënie intensive tregtare. Kjo për shembull, sidomos për Kinën, për arsye të prodhimit të lëndëve të para nga kjo e fundit. Por, edhe nga ana tjetër, Evropës i duheshin SHBA-të, për të eksportuar produktet e saj, por edhe për të importuar sasi të rëndësishme.

E gjithë kjo qasje, pas Pandemisë filloi të rishikohej. Lëvizjet e fundit në nivel global duket sikur po e rishikojnë tregtinë botërore. Çdo vend ka filluar të rikonceptojë marrëdhëniet tregtare me fqinjët dhe me vendet tradicionale nga ku importonte apo eksportonte.

Kam përshtypjen që nëse BE është duke e rishikuar përafrimin me Kinën, ai këtë e shikon si nevojë, por edhe domosdoshmëri. Dhe për këtë, Evropës i duhet të bëjë analiza të thella: a kemi përfitueshmëri?

Ndoshta edhe ne duhet të rishikojmë pozicionin tonë. Në BE u diskutua gjerësisht për një sërë produktesh që eksportoheshin për në SHBA dhe të tjera që importoheshin nga SHBA-të, në kohën kur SHBA-të vendosën tarifat unilaterale.

Vallë a nuk duhet t’i rishikojë Evropa këto tarifa dhe të shikojë dhe të rikonceptojë edhe njëherë marrëdhëniet e saj ekonomike me Kinën, bazuar mbi interesat e një tregtie reciproke?

Në këtë aspekt, shikoj që ka një përafrim me Kinën dhe plane për rritje të tregtisë në të ardhmen. Si dhe intensifikim të shkëmbimeve të lëndëve të para dhe të tregtisë së makinave. Kemi kompani të makinave evropiane që po hasin vështirësi në tregtimin e produkteve të tyre dhe kemi prodhimin kinez, cilësia e të cilit është bërë shumë e lartë dhe kompetitive, si dhe me çmime shumë më të ulëta, sesa kompanitë evropiane.

CMG: Profesor Milo, Prof. Muço thotë se kemi një përafrim nga Evropa, madje mund të pritet edhe një intensifikim i marrëdhënieve tregtare Evropë–Kinë. Në rast se ka vështirësi në zhvillimin e projekteve të mëdha Evropë–Kinë, a mund të shfrytëzohen shanset e bashkëpunimit mes ndërmarrjeve të mesme dhe të vogla evropiane dhe kineze? Për të zbritur edhe në një terren më afër nesh, rasti mes Kinës dhe Shqipërisë, për të inkurajuar ndërmarrjet e reja start-up, për shkëmbimet në sektoret e së ardhmes, teknologjitë e gjelbra dhe inteligjencën artificiale. Kina është sot partneri i dytë i Shqipërisë për importet.

Prof. Dr. Petraq Milo: Mendoj dhe gjykoj se Europa duhet ta shikojë Kinën si partnere, si konkurruese dhe si rivale. Them, e gjithë qasja duhet të jetë e tillë. Jetojmë në një kohë të tillë, kur vete Europa duhet të marrë përgjegjësinë e vet.

Kjo, në vazhdim të tregtisë, por shtrihet edhe në fusha të tjera bashkëpunimi. Për shembull, në mbrojtje: merrni masa që të mbroheni vetë.

Në këtë kontekst, e njëjta qasje vlen edhe për Shqipërinë.

Kur flasim për partnere, rasti i fundit është mbyllja e kufirit ndërmjet Polonisë dhe Bjellorusisë, ku kalon pjesa më e madhe e tregtisë nga Kina në Evropë. Europa nuk ka bërë përpjekje për ta zhbllokuar kufirin, ndërkohë që ka miliona euro humbje ekonomike nga të dyja palët për këtë shkak.

Gjykoj se Evropa në këtë rast nuk po vepron si partnere. Pra, është një gjë: po nuk e pe tjetrin si partner, nuk ka kuptim. Sepse duhen marrë në konsideratë qëndrimet më të realizueshme, brenda realitetit.

Momenti i dytë, duhet që palët të jenë kompetitive. Europa gjithmonë ka qenë konkurruese. Përderisa flasim që i përkasim Bashkimit Evropian si Shqipëri, duhet të shohim nga vetja. A bën Europa veprimet e rregullta? Jo, sepse nuk lejon, por brenda hapësirës së saj ka barriera.

Barriera më e madhe politike për Evropën është mos-përfshirja e vendeve të Ballkanit. Një burokraci e teksaçshme, e lodhshme, e dalë boje…, në mënyrë fare pragmatiste. Pastaj nuk ka strategji industriale. Nëse tjetri bën strategji industriale, unë kam këtë parim: nëse tjetri sillet në këtë mënyrë, edhe ti do t’i sillesh po në atë mënyrë. Nuk do t’i sillesh, t’i nxjerrësh faqen tjetër, në një fare mënyre.

Kjo nuk shkon. E gjithë bota po drejtohet në këtë mënyrë veprimi. Secili bën punën e vet.

Nuk duhet që Europa të jetë e ngurtë, e mbyllur, por të hapet. Sot nuk është e tillë dhe kjo dëmton konkurrueshmërinë.

Dhe e fundit, edhe rivaliteti. Europa nuk mund të konkurrojë në ato sektorë ku teknologjia e të tjerëve ka arritur majat e saj. Për shembull, prodhimi i autoveturave. Dhe çfarë bën? Vendos tarifen. Në prodhimin e autoveturave të saj, nuk po gjykoj cilësinë e produktit. Dihet që cilësia e autoveturave evropiane është e lartë. Mirëpo, nëse cilësia e autoveturave konkurruese kineze del shumë e mirë, ti nuk mund të vesh takse të larta, me 45 përqind, pasi dëmton konsumatorin evropian, amerikan, etj.

Rivaliteti duhet të shtrihet me kujdes në ato fusha ku ti vërtet ke avantazh teknologjik. Europa duhet të shikojë më tej. Duhet të diversifikojë burimet e lëndëve të para. Gjë që nuk po e bën.

CMG: Prof. Xhepa, një nga tezat e Prof. Milos ishte që Evropa në teori flet për hapjen, por është shumë e mbyllur me burokracinë e saj. A mund të shfrytëzojë kjo Evropë shanset që vijnë nga rritja e nivelit të hapjes së vazhdueshme të Kinës?

Prof. Dr. Selami XHEPA: Duket qartë që, në këtë klimë konfliktuale të marrëdhënieve ndërkombëtare, e krijuar si rrjedhojë e kontekstit të ri gjeopolitik, Kina ka shfaqur gjithnjë filozofinë dhe traditën konfuciane, që jam për hapjen, për harmonizimin.

Dhe këtu kemi një kontrast të madh. Sa i përket qëndrimit të Europës, Evropa e ka burokracinë më së shumti brenda vetes së vet. Por kjo nuk është se nuk ndikon tek kompanitë që janë jashtë saj, si për shembull kompanitë amerikane të teknologjisë së lartë.

Edhe presidenti amerikan Trump i ka konsideruar këto ndikime si shkakun kryesor për vendosjen e tarifave të larta ndaj Europës. Pra, ky është një problem i brendshëm i Europës. Një problem që Europa e ka konstatuar. Raporti i Mario Draghi-t, ish-kryeministër i Italisë dhe ish-president i Bankës Qendrore Europiane, ka një plan veprimi shumë të detajuar për mënyrën se si duhet të reformohet Evropa.

Evropa e ka kuptuar se duhet të ketë një qasje me të njëjtin fleksibilitet që kanë korporatat amerikane apo kineze në këtë garë.

Është e qartë që rivaliteti strategjik midis këtyre tre superfuqive mbi teknologjitë kritike, për çështje të teknologjisë së informacionit, është çështje e sigurisë kombëtare, pra nuk është vetëm çështje ekonomike. Ruajtja e dominimit mbi teknologjitë kritike është një luftë që shpesh herë shkel normat e sistemit që kemi krijuar në marrëdhëniet ndërkombëtare.

Problemi është që, duam apo s’duam, ka diferenca të mëdha midis vendeve. Kina është një vend me kosto jashtëzakonisht të ulëta. Kjo e bën Kinen që një dron kinez kushton sa 7 përqind e kostos së një droni amerikan.

Çfarë do të bësh? A do t’i thuash që do të vendosësh tarifë 7,000 përqind ndaj dronit kinez?! Po e marr si shembull. Evropa, për të konkuruar teknologjitë e reja, nuk ka pse të vendosë barriera, sepse këtu bëhet e gjithë lufta: flasim për inteligjencë artificiale, për cloud computing, për data center, etj.

Për të zhvilluar këtë industri, duhet të kesh një sektor energjitik jashtëzakonisht të zhvilluar. Sepse, nëse aktualisht kemi 6 data center-at më të mëdhenj në Europë, këto parashikojnë që nevojat për energji elektrike do të rriten me 70 % deri në vitin 2030.

Nëse energjinë sot nuk e ke nga burime të sigurta dhe e ke shumë të shtrenjtë, atëherë Evropa do të përballet me kosto të larta. Nëse kostoja e energjisë në Gjermani është 3 ose 4 herë më e lartë se sa në Kinë, dhe kostoja e energjisë zë 40 përqind të kostove vepruese në çmim, atëherë si mund të bëhesh ti konkurrues me një vend i cili ka akses total te lëndët e para?

Është e vërtetë që 85 përqind e mineraleve të rralla në glob vijnë nga Kina. Dhe Kina, në këtë rivalitet strategjik, vendosi embargo mbi këto minerale. U deshën negociata për të zhbllokuar situatën.

Në fakt, eksporti nga Kina ose importet europiane të mineraleve të rralla kanë rënë në mënyrë dramatike. Kjo do të thotë që Evropa ka një problem serioz në këtë lloj rivaliteti strategjik.

Arsyeja e parë: kostot e energjisë janë shumë të larta për Europën. Arsyeja e dytë: aksesi i Europës tek burimet. Diversifikimi i burimeve është i domosdoshëm dhe Evropa këtë nuk e ka bërë. Aksesi është shumë i pakët. Për këtë arsye, në raportet me Serbinë, Bashkimi Europian mbyll sytë në aspektin politik për të mirat e importit nga Serbia të litiumit, këtij minerali të rrallë.

Ideja e diversifikimit është e thjeshtë, por problemi është ta realizosh sot; është një problem i madh.

Evropa sot po shkon drejt rritjes së tregtisë dhe shkëmbimeve ekonomike me grupimin e vendeve të quajtur Mercosur (Argjentina, Brazili, Paraguaj dhe Uruguai). Kjo, sepse pengimi i eksporteve kineze drejt Amerikës ka bërë një devijim të tregtisë së produkteve. Defiçiti tregtar i Europës me Kinën është rritur me 25 % për gjysmën e parë të këtij viti.

Kjo do të thotë që Evropa ka krijuar një mekanizëm mbikëqyrës doganor për të evidentuar këto lloj rastesh. Me gjasa, politika tregtare dhe ekonomike do të bëhet edhe më e fortë dhe më proteksioniste.

Ndërkohë, Evropa ku duhet të shesë vetë, pasi masat do të jenë reciproke? Po shikon tregje të reja. Evropa po shkon drejt Mercosur-it, Kina po sheh drejt Afrikës.

Duket sikur ka një ridizenjim të vendeve në raportet e tyre tregtare dhe ekonomike, të rikonceptuar drejt një ankore, një spirance të një vendi dominues, me vendet e tjera që gravitojnë rreth tij.

Mirëpo, kjo do të bëhet me kosto tepër të larta. Dhe në fund do të kemi një realitet të ri ekonomik, një rikonfigurim tregtar dhe ekonomik, në një sistem jo më multilateral, por të dominuar nga 3–4 fuqi të mëdha globale, ku të gjithë të tjerët nuk kanë më mundësi për të zhvilluar politika të pavarura investimi apo portofoli tregtar, sidomos vendet e vogla si Shqipëria.

CMG: Z. Gjokutaj, Prof. Xhepa foli për mundësinë, por edhe risqet e hapjes së mundshme të Europës dhe sfidat që ajo sjell për korporatat e mëdha, qoftë ato amerikane, kineze dhe ato europiane. Në gjykimin tuaj, a mundet Evropa të shfrytëzojë hapjen e Kinës, portin e tregtisë së lirë të Hainanit, apo hapjen e sektorëve të logjistikës dhe prodhimit në Kinë, si pjesëmarrja e përbashkët në rregullimin e standardeve për teknologji të reja (p.sh. 5G, AI, bateri), për të rritur ndikimin e saj në arkitekturën ekonomike globale?

Eduard Gjokutaj: Në fakt, Europa e ka kuptuar që kjo është një mundësi strategjike për të. Që nga qasja që ka bërë, duke u nisur nga raporti i fundit i Mario Draghit, që ishte një rrugë kthesë për mënyrën se si duhet tashmë arkitektura europiane të jetë brenda vetes së saj, por edhe në arkitekturën e hapjes së re.

Duke e kuptuar këtë, Evropa po përpiqet të shfrytëzojë mundësitë e saj. Megjithatë, gjykoj se nuk është se po vepron në optimumin e saj, pasi ka problematikat e burokracisë proverbiale europiane.

Të mos harrojmë që Europa pësoi një goditje në momentin e post-pandemisë nga Covid-19, pasi u vërej se një pjesë e teknologjisë dhe e burimeve të saj tregtare ishin drejtuar tek Kina, ashtu sikurse tek SHBA-të.

Në fakt, ishte një moment i artë edhe për Shqipërinë, për arsye të teknologjive që u tërhoqën nga vendet e largëta dhe erdhën prapë tek vendet-meme, në Gjermani, Francë apo Itali.

Ky shans duhej të ishte shfrytëzuar prej nesh dhe prej gjithë rajonit, pasi Evropa e Bashkuar ishte në kërkim të etshëm të tregjeve të reja. Është me vend që u përmend pjesëmarrja e Ballkanit në këtë rindarje tregjesh. Vendet ballkanike duhej të ishin treguar më agresive, për të gjetur vetveten, se çfarë mund t’i ofronte Europa e Bashkuar atij dhe ai BE-së. Europa në tërësi ka vërtet një ngurtësi në mënyrën se si i qaset një tregu të ri.

Ajo çfarë shoh unë tashmë në portet e hapura, për të cilat Kina është mjaft ofertuese, natyrisht që disa mundësi janë përqafuar nga mallrat europiane. Mirëpo nuk është e lehtë të depërtosh në tregun kinez, i cili, në mjaftueshmërinë e tij me prodhimet e veta, siguron një pjesë të mirë të nevojave të tij, me kosto të ulët.

Atëherë, çfarë duhet të bëjë Europa? Bashkëpunimi nuk është një fjalë goje në marrëdhëniet thjesht tregtare, por është jep e merr atë që ke me të mirën, apo me potencial më të lartë. Europa ka pjesën e prodhimeve të standardizuara.

Natyrisht, rrugët e bashkëpunimit janë shumë të hapura me Europën edhe drejt një bujqësie “smart” (të zgjuar) tashmë. Kjo mund të bëhet, duke ndërthurur teknologjinë dhe duke u përqasur në ato nisma që tashmë Kina po i afrohet Europës, në nismat botërore dhe rajonale të saj.

Edhe Europa, nga ana e saj, duhet të dijë se ku të sinkronizohet dhe të integrohet, qoftë dhe në ato pjesë, në prodhimet e teknologjisë kineze që shkojnë në vendet ish-sovjetike, por edhe tregtia e suksesshme e Kinës dhe investimet në vendet afrikane.

Diversifikimi i burimeve është bërë vërtet një problem për Europën, ndërkohë që Kina ka avancuar dhe nuk është aq e lehtë sot të gjesh burime të reja, qoftë brenda Afrikës apo brenda vetë Europës.

Natyrisht që portet e lira dhe zonat e tregtisë së lirë janë shumë të rëndësishme për t’u kapur nga Europa, me qëllim të shfrytëzimit të momenteve më oportune, që janë ato gjeopolitike dhe që diktojnë gjithë procesin.

E gjithë kjo duhet të bëhet me pjesëmarrjen më aktive europiane, me ndryshimin e mendësisë së ngurtë që ajo ka sot, kur botën e sheh dhe e kupton si diçka që duhet ta dominojë, si ka ndodhur në të kaluarën.

Në fakt, Europa duhet ta dominojë botën dhe tregtinë globale, me atë që Kina po e shfrytëzon aq mirë, me një ulje të kostove, duke përdorur vende si Shqipëria apo vende të tjera në Ballkan, për të alokuar produktet dhe për të shërbyer si suport.

Ndërkohë, disa gjëra nuk arrihen në moment, sepse duhet të ishte investuar më kohë në këto vende.

CMG: Po i kthehemi pyetjes së fundit kyçe, që ka të bëjë me të ardhmen e marrëdhënieve ekonomike dhe tregtare Evropë-Kinë, por edhe të marrëdhënieve ekonomike dhe tregtare mes Shqipërisë dhe Kinës? Kina sot është partneri i dytë tregtar i Shqipërisë në importe. Cili është mendimi juaj, Profesor Muço?

Prof. Asoc.Dr. Klodian MUÇO: Kina, në nivel ndërkombëtar dhe në nivel tregtar, flasim gjithmonë në tregtinë globale, ka luajtur në mënyrë shumë inteligjente qoftë në sferat e influences dhe depërtimin e saj, apo në kontrollin e mineraleve të rralla.

Më vjen në mendje silici, me Kinën që kontrollon gati 80 përqind të rezervave globale sot. Kina ka gjetur me zgjuarsi tregje të reja, duke rishikuar investimet në një sërë vendesh afrikane.

Europa duket sikur është futur në një rreth vicioz tashmë, pasi gjithmonë e ka parë veten në arenën ndërkombëtare, në nivel supremacie, në raport me vendet aziatike dhe me vetë Kinën. E ka bërë këtë, gjithmonë duke konsideruar nga pikpamja tregtare mbrojtëse strategjike, se gjithmonë do t’i kishte Shtetet e Bashkuara të Amerikës aleate të palekundur atë saj.

Ajo që vihet re sot në Europë, është fakti që, nëse në vitet ’80 të shekullit të kaluar, kur ndodhi kriza e parë energjitike në botë, në Europë u rritën në mënyrë të ndjeshme çmimet e naftës dhe nënprodukteve të tyre, Europa e rikonceptoi pozicionin e saj, duke investuar në teknologji, në mënyrë që të reduktonte kostot e prodhimit. Mirëpo këtë Europa nuk e ka bërë dot sot në mënyrë të plotë.

Dhe kjo është ngërçi që po kalon sot Europa. Është edhe në një krizë deri diku, të së ardhmes së saj. Është fakti që po gjendet në një situatë, e stimuluar dhe e shtyrë edhe nga SHBA-të, që të verë barriera mbi Rusinë.

Mirëpo Rusia është furnitori kryesor i burimeve energjitike, i përdorimit të lëndëve të para për Inteligjencën Artificiale dhe teknologjinë e informacionit. Të gjitha këto kalojnë nga konsumi i energjisë. Evropa ka nevojë për rritje të vazhdueshme të energjisë së konsumuar, por është e papërgatitur sot për këtë gjë.

Në kompleks, i gjithë Bashkimi Europian është defiçitar dhe po shkon drejt një rruge që duhet të rrisë konsumim e energjisë. Dhe në të tilla kushte, Europa po rishikon nga vetja, por edhe nga ana tjetër, në nivel global dhe në nivel gjeopolitik, edhe Kinën e sheh një rival tregtar.

Sepse u pa ekspansioni i parë ekonomik që bënë vendet e BE-së në tërësi, që shkuan drejt Kinës, duke investuar për të prodhuar atje me një kosto të lirë. Fillimisht, për të prodhuar, duke shfrytëzuar koston e lirë të fuqisë punëtore. Mirëpo pastaj e panë Kinën si një treg me shumë oportunitete, me mbi 1 miliardë konsumatorë.

Dhe filluan të shikojnë që Kina eci shumë shpejt drejt përdorimit të teknologjisë së avancuar. Dhe evropianët u treguan të pafuqishëm ta rroknin shansin. Sot që po flasim, duket sikur Europa nuk ka një plan të mirëfilltë dhe konkret, se cila do të jetë e ardhmja e saj, sidomos duke u gjetur e papërgatitur, edhe nga sjellja e SHBA-ve, e politikës tregtare dhe tarifore të administratës Trump 2.

CMG: Prof. Muço thotë një Europë e Bashkuar pa një plan konkret dhe pa një strategji të qartë, se si të sigurojë atë energji jashtëzakonisht të madhe që i duhet për të ardhmen, pra 70 përqind më shumë energji, sikurse e përmendi Prof. Xhepa. Profesor Milo, në gjykimin tuaj, a mundet Europa të ripërmasojë bashkëpunimin ekonomik dhe tregtar me Kinën, për ta siguruar këtë energji që i duhet dhe për të zbutur defiçitin tregtar të saj me Kinën?

Prof. Dr. Petraq Milo: Ideja është që Bashkimi Evropian ka disa vështirësi.

Së pari, në qoftë se flasim për tre fuqi të mëdha, SHBA-të, Kina dhe Bashkimi Evropian, ky i fundit nuk e ka atë avantazh të vendimmarrjes politike të menjëhershme dhe unike, siç e kanë këto dy fuqitë e tjera, ku është një qeverisje që merr vendimet, dhe kjo është një mundësi shumë e madhe.

Europa nuk flet dot në unison. Pra, nuk ka qëndrime të qarta. Më flagrante ishte ideja e pjesëmarrjes politikisht në ceremoni të mëdha, ku marrin pjesë dy-tre vende të mëdha të BE-së dhe të tjerat nuk marrin pjesë.

Së dyti, Europa ka qëndrime kontradiktore kundrejt boshteve të ndryshme.

E treta, Europa ka qasje pasive ideologjike, që t’i përgjigjet një vendi partner të mundshëm me të. E pse këtë vend duhet ta bëjë kundërshtar, ndërkohë që duhet të jetë pragmatiste në këtë pikë?

Gjykoj që kemi një Europë të tillë dhe kemi realitet tjetër, që Kina është fuqia e dytë botërore dhe ka 30 përqind të kontributit të saj në ekonominë dhe kërkesën botërore.

Dhe si e tillë, nuk do të ketë ndalje, pasi është nga të vetmet vende që rritjen ekonomike e bën gjithëpërfshirëse. Në ç’kuptim e them këtë?

Në tremujorin e dytë të vitit 2025, 5.3 përqind ishte rritja reale ekonomike në Kinë. 5.4 përqind është rritja e të ardhurave të disponueshme. Pra, është një shtet që ka politika të qarta, që mbështet konsumin dhe ku konsumi është rritur me 5.4 përqind.

Ekonomia çfarë është në fund të fundit? Është kërkesë e brendshme – kërkesë e jashtme. Në qoftë se ti ke politika të mira për të siguruar kërkesat e brendshme, ti do të jesh gjithmonë një superfuqi ekonomike. Europës i ngel të shtrijë dorën e bashkëpunimit dhe përfitimit reciprok, pjesët ideologjike duhet t’i lërë mbrapa dhe të vazhdojë bashkëpunimin e frytshëm ekonomik.

foto nga CMG

CMG: Në mënyrë figurative, Prof. Xhepa, pra duhet të hapet kjo Europë e jonë? Pra, topi qëndron në fushën evropiane?

Prof. Dr. Selami Xhepa: Marrëdhëniet tregtare dhe ekonomike, pa diskutim, që janë bërë shumë komplekse. Në këtë kompleksitet, vendet, apo më mirë grup-vendet, sepse Europa është një grup vendesh, këto vende pra kanë avantazhet dhe disavantazhet e veta.

Kina pa diskutim do të mbetet ekonomia më dinamike e botës. Dhe arsyet janë shumë të thjeshta. Kina është akoma një vend në zhvillim, me një potencial të jashtëzakonshëm për të zhvilluar klasën e mesme dhe konsumin, si pjesë e modelit të ri të rritjes.

Është ajo që tha Presidenti Xi në kongresin e fundit, për të kaluar në një rritje ekonomike cilësore. Bëhet fjalë për një ndryshim në modelin e zhvillimit ekonomik. Që do të thotë se vendi ka mundësi që me burimet e tij të brendshme, të ushqejë një kërkesë gjithnjë e më dinamike.

Prandaj edhe perspektiva në rritje dhe ekspansion ekonomik është e pasdiskutueshme për Kinën. Problemi është se, në anën tjetër, kemi SHBA-të dhe BE-në, që në aspektin e zhvillimit ekonomik kanë arritur nivelin më të lartë në historinë e tyre. Pra, praktikisht, segmentet për të shtuar konsumin dhe kërkesën e brendshme janë pothuajse të ezauruara.

Kështu që nuk është se kemi pritshmëri për një ekonomi dinamike dhe të fortë brenda vendit për SHBA-të dhe BE-në. Dhe kjo është arsyeja që interesi i Europës dhe SHBA-së për ekspansion jashtë vendit dhe për ta udhëhequr rritjen ekonomike nga jashtë, nga kërkesa e huaj, është parësor. Pra, kanë shumë interesa të tilla këto vende.

Europa e ka kuptuar besoj, prej kohësh. E ka shqetësimin. Problemi është se i mungon fleksibiliteti për të marrë vendime dinamike. Pra, ata e shikojnë që sot mundësia e Europës për t’u zhvilluar brenda komunitetit të vet të shteteve, si dhe për të dominuar këto mundësi kritike, do të jetë e pamundur nëse Europa nuk flet në një zë.

Nga ana tjetër, Europa nuk zhvillon dot një treg financiar të vetin, që të rivalizojë edhe SHBA-të. Kemi një rivalitet edhe Evropë-Amerikë, po bëhet një dekadë tashmë.

Europa është më e madhe se sa ekonomia amerikane. Ajo ka potencial, mund të zhvillojë një ekonomi që të rivalizojë dollarin amerikan. Po pse nuk e bën?

Nuk e bën, sepse nuk ka një monedhë të vetme në të gjitha vendet anëtare të saj. Nuk e bën, sepse nuk ka një treg të thelluar, siç e kanë SHBA-të. Secili shtet europian qeveriset me financat e veta, ka instrumentin e vet, borxhin e vet.

Europa e di çfarë kërkon, por nuk ka fleksibilitetin e mekanizmave të vendimmarrjes politike, që kanë Kina dhe SHBA-të.

Sidoqoftë, edhe rritja e shkallës së ndërgjegjësimit që ka Europa për mprehtësinë e problemit, teknologjitë e së ardhmes që ajo ka nisur t’i përdorë gjerësisht, mendoj se do ta ndihmojnë Europën.

Ajo që përcaktoi revolucioni industrial i viteve 1800, ishin fatet e ekonomisë botërore për 100 vite. Dhe ky rivalitet i tanishëm, gjykoj se përcakton se si do të jetë ekonomia botërore për 100 vitet e ardhshme. Kjo është arsyeja që loja është shumë e ashpër dhe potencialin për ta fituar mendoj që e ka edhe Europa, por po kaq të rëndësishëm e ka Kina, po kaq edhe SHBA-të.

Problemi është si do të akomodohet ekonomia botërore me këtë lloj rivaliteti, me këto pole. Kur jemi mësuar me disa rregulla loje të tjera dhe kur nuk e dimë nëse krijohet stabiliteti, në kuptimin e politikave të sigurisë për botën.

Është rivalitet i fortë, me shanse për secilën palë. Kina ka sot superioritet në shumë nga teknologjitë kritike, si 6G, panelet diellore, etj.

Europa filloi të investonte në energjinë diellore, kur kostot e Kinës ranë në shesh. Dhe kjo rivalizoi gjithë industrinë e prodhimit të tyre në Europë.

CMG: Z. Gjokutaj, takimi-bisedë e gjatë telefonike mes Presidentit kinez Xi dhe Presidentit amerikan Trump, a mund t’i japë më shumë kurajo Europës për të qenë më shumë bashkëpunuese me Kinën, në interes të të dyja palëve?

Eduard Gjokutaj: Po. E para, mendoj se i ka qetësuar disi tregjet, sepse një bisedë midis dy gjigandësh i ka dhënë një akomodim jo vetëm tregjeve financiare, por të gjitha aktiviteteve që janë të lidhura me to.

E them këtë, në kuptimin e një statu quo-je që mund të mbahet për ca kohë. Megjithatë, paparashikueshmëria e politikave, sidomos gjatë vitit të fundit, është e tillë që i ka vënë gjithmonë në gjendje alarmi vendet.

Natyrisht që politika amerikane po punon në të gjitha drejtimet, për të rimarrë të gjitha ato tregje që më përpara kanë qenë drejt Kinës, dhe për t’i rikthyer përsëri. Ka një analizë të thellë të gjithë asaj çfarë ka në mendje administrata Trump, me qëllim që të forcojë prodhimin vendas, për të rikuperuar ato çfarë kjo administratë mendon se ka humbur.

Natyrisht që Kina këtë problem e ka edhe me Europën, me tërheqjen e teknologjive në 5 vitet e fundit. Mirëpo pjesa e saj vitale në teknologjitë e avancuara nuk është më me ndihmën e partnerëve të huaj, por me ato çfarë ka nga burimet e brendshme.

Dhe këtu është pjesa pse Kina po vepron jo thjesht për të kërkuar tregje të reja, por për të kërkuar burime energjitike të reja, burime të lëndëve të para.

Gjykoj se pjesa e komunikimit midis tre fuqive të mëdha po synohet të kalojë në një simetri të re. Kina po tenton të kalojë ndërmjet avantazhimit të kostove të ulëta dhe një prodhimi cilësor. Kemi një riformatim të prodhimit të brendshëm. Kina e rimori veten përsëri.

Në këtë mes hyjnë të gjitha vendet e tjera, që duhet të përqasen në raport me të treja superfuqitë ekonomike. Të tre superfuqitë e kanë të qartë se çfarë do të bëjnë, ngadalë ose shpejt, me hir apo me pahir. Do ta ndajnë tregun global, mirëpo vendet e vogla, dhe këtu hyn vendi ynë Shqipëria etj., duhet të dinë të hyjnë në Europë, me çfarë të futen në tregun e përbashkët dhe me çfarë do të bëhen pjesë e Europës së Bashkuar.

Kjo, pasi ekonomitë e vogla nuk mund të luajnë rol në politikat e mëdha, por mund të bëhen pjesë e avantazhit që Europa ka, atë të standardizimit, të mënyrës se si do të inkorporohet në partnerët. Kina është bërë partneri i parë në importet shqiptare dhe kjo ka të bëjë me ndërmarrjet e vogla dhe të mesme tonat, si dhe me orientimin e konsumatorit shqiptar.

CMG: Prof. Muço, lutem një koment tuajin përmbyllës.

Prof.Asoc.Dr. Klodian Muço: Po e nis nga Europa, në vitet ’80 të shekullit të kaluar. Një nga profesorët, Federico Caffe, ai që formoi dhe ka qenë edhe “babai” i filozofisë ekonomike të Mario Draghit, thoshte se një Europë me një politikë monetare të përbashkët nuk do të ketë shumë të ardhme dhe problematikat e saj do të shfaqen.

Dhe vërtet, në këto kushte, ku secili vend harton politikat për qytetarët e vet dhe jo duke menduar për Europën si një tërësi, mungesa e instrumentave të investimit në nivel të kësaj familje të madhe, siç mund të ishte njësia e menaxhimit të borxhit në nivel europian, është përfolur shumë. Në fakt, kjo është propozuar nga Mario Draghi dhe disa profesorë të tjerë, dhe përsëri ka gjetur rezistencë nga shtete specifike të BE-së.

Në thelb, në vetvete, BE-ja është një familje e madhe, tenton të sillet si një shtet i vetëm, por ka një mungesë homogjeniteti të dizenjimit të një lideri, i cili t’i përfaqësojë të gjitha shtetet anëtare në nivel global.

Deri diku, tek marrëveshja që firmosi Presidentja e BE-së Ursula von Der Leyen me Presidentin Trump, u vendos që të rishikoheshin tarifat, mbi bazën e një investimi që Bashkimi Europian duhet të bënte drejt SHBA-ve.

Dhe pastaj dolën gjithë problematikat që shtete të caktuara të BE-së, apo kompani të caktuara që kanë zë të rëndësishëm brenda shteteve të tyre, treguan se kjo marrëveshje nuk ishte kaq e mirë. Kështu që Europa po vuan nga kjo gjë.

Vërtet Presidenti Trump thotë që kompanitë amerikane të kthehen në Amerikë, por ajo që vihet re është se kompanitë amerikane kanë tendencë të shkojnë gjetiu. Kështu që me Kinën, me krijimin e Bankës së Zhvillimit të BRICS-it, që është shteti kryesor që e dirigjon këto iniciativa, jemi në situatë shumë interesante në aspektin gjeopolitik, por shumë të vështirë dhe sfiduese për shumë shtete.

CMG: Ju lutem, Prof. Milo, një gjykim tuaj përmbyllës të bisedës sot.

Prof. Dr. Paskal Milo: Gjykoj që Europa do t’i rikthehet pragmatizmit. Nuk ka alternativë tjetër.

Ka patur edhe më përpara qëndrime, jo të gjithë në një linjë kundërshtuese me Kinën. Shtetet anëtare të BE-së kanë qenë edhe të kujdesshme me Kinën.

Gjykoj se Europa duhet të marrë pjesën e saj që i takon. Ajo ka përpara vetes 8–10 përqind të tregut në Ballkanin Perëndimor.

Europa duhet të bëjë politika të tilla stimuluese, që të kapë tregje më shumë. Jemi në një situatë ku Europa duhet të luftojë të kapë tregje që janë politikisht dhe ideologjikisht shumë afër saj, janë shumë dashamirëse ndaj saj.

Në mënyrë që mos t’i çojë burimet natyrore në duar të treta, të themi. Në këtë aspekt duhet të luftojë për ekzistencën e saj për të ardhmen; më shumë i takon asaj në bashkëpunimin tregtar dhe ekonomik Europë–Kinë.

Kina bën detyrat e veta, e mbyll ciklin. Europa duhet të bëjë këtë cikël. M’u kujtua një aspekt i vogël, në politikën e taksave: secili shtet vendosi të rivalizojë konkurentin e vet duke ulur tarifat, normën tatimore, dhe ky rivalitet i normës tatimore nuk është i sjellshëm. Kjo nuk është politikë e mirë. Kjo konkurrencë e tarifave tatimore është kthyer në sport popullor, kush ta uli më shumë. Vazhdojmë të notojmë në ujëra të tilla.

Intervistoi Fatos Çoçoli

Burimi CGTN