Nga Anar Huseynov
Ambasador i Republikës së Azerbajxhanit në Republikën e Shqipërisë

Pavarësisht se ishte i ndarë midis Rusisë Cariste dhe Persisë dhe i privuar nga shtetësia në fillim të shekullit XIX, populli azerbajxhanas në veri dhe jug përjetoi një zgjim kombëtar dhe luftoi për liri në fillim të shekullit XX. Kjo përpjekje kulmoi me shpalljen e Republikës Demokratike të Azerbajxhanit (RDA) në mbledhjen e Këshillit Kombëtar të mbajtur më 28 maj 1918.

Deklarata e Pavarësisë shënoi themelimin e republikës së parë demokratike me model parlamentar në botën myslimane. Dispozitat kryesore të Deklaratës, të miratuara nga Kongresi Kombëtar, ndër të tjera, bënin thirrje për krijimin e marrëdhënieve miqësore me të gjitha kombet, veçanërisht me shtetet fqinje, garantonin të drejtat civile për të gjithë qytetarët brenda kufijve të saj, pa dallim kombësie, feje, klase, shtrese apo gjinie, dhe ofronin mundësi të gjera zhvillimi për të gjitha grupet etnike që banonin në territorin e saj. Azerbajxhani ndjek ende sot këto parime.

Brenda një kohe të shkurtër, u themeluan institucionet kryesore shtetërore dhe u ndanë në tre degë të pushtetit. Gjashtë muaj pas shpalljes së pavarësisë, Republika Demokratike e Azerbajxhanit krijoi gjithashtu një parlament që përfaqësonte të gjitha grupet etnike dhe fetare në vend. Vlen të përmendet se parlamenti përfshinte në përbërje të gjerë pakica si armenë (21 nga 120 vende), rusë, polakë, gjermanë, hebrenj, lezgianë, talishë dhe shumë të tjerë.

Republika e sapokrijuar u përball me sfida pothuajse në të gjitha fushat. U krijua një ushtri kombëtare për mbrojtjen e integritetit territorial, detyrë që ajo e përmbushi duke rivendosur sovranitetin në disa territore.

U kushtua rëndësi e madhe arsimit, me rindërtimin ose zëvendësimin e shkollave të vjetra me të reja. Një hap i rëndësishëm ishte hapja e Universitetit Shtetëror të Baku-së në vitin 1919, duke e bërë atë universitetin e parë modern në territorin e Azerbajxhanit. Pavarësisht vështirësive dhe mungesave financiare, autoritetet azerbajxhanase dërguan 100 të rinj për të studiuar në institucione arsimore në Gjermani, Francë, Itali dhe Mbretërinë e Bashkuar.

Një arritje e madhe në procesin e demokratizimit ishte heqja e censurës, një gjurmë e mbetur e periudhës së Rusisë Cariste.

Një tjetër arritje e rëndësishme, e cila hodhi themelet për shtetformimin demokratik dhe laik në Azerbajxhan, ishte e drejta e votës për gratë. Duke u dhënë grave të drejtën për të votuar në vitin 1918, të njëjtin vit kur e bëri edhe Polonia, Azerbajxhani ishte pionier në lëvizjen për të drejtën universale të votës, duke paraprirë vendet e Beneluksit (1919), Shtetet e Bashkuara të Amerikës (1920) dhe Francën e Italinë (1945).

Që në fillim, Republika Demokratike e Azerbajxhanit ndoqi një politikë të jashtme aktive. Përveç ndërtimit të marrëdhënieve dypalëshe me një numër vendesh dhe vendosjes së shumë përfaqësive diplomatike, qeveria azerbajxhanase kërkoi gjithashtu njohje ndërkombëtare në nivelin më të lartë. Pas shpalljes së pavarësisë, një sërë vendesh të rajonit dhe më gjerë – si Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Mbretëria e Bashkuar, Franca, Zvicra, Suedia, Italia, Greqia, Danimarka, Armenia, Gjeorgjia dhe shumë të tjera – vendosën përfaqësitë e tyre diplomatike në Azerbajxhan.Për shkak të burimeve të kufizuara financiare, në fazën fillestare të pavarësisë, Azerbajxhani hapi përfaqësi diplomatike kryesisht në vendet e rajonit më të gjerë.

Një delegacion i dërguar në Konferencën e Paqes në Paris u takua me udhëheqësit botërorë, përfshirë Woodrow Wilson, i cili nisi diskutimin e parë mbi çështjen azerbajxhanase në Këshillin e Katër Fuqive të Mëdha në maj të vitit 1919.

Presidenti Wilson më vonë rrëfeu takimin e tij me delegacionin azer në fjalimin e tij në San Francisko, në shtator të vitit 1919. Ai përshkroi përshtypjen e tij pozitive për delegacionin azer:

“A e dini ku është Azerbajxhani? Një ditë erdhi një grup shumë dinjitoz dhe interesant zotërinjsh nga Azerbajxhani. Nuk pata kohë, deri sa ata u larguan, të zbuloja saktësisht nga vinin. Por e kuptova menjëherë një gjë: po flisja me njerëz që flisnin të njëjtën gjuhë me mua — në kuptimin e ideve, në kuptimin e konceptimeve për lirinë dhe në kuptimin e konceptimeve për drejtësinë dhe të drejtën.”

Azerbajxhani gjithashtu gjeti mbështetje nga Kryeministri britanik Lloyd George. Një iniciativë britanike në Konferencën e Paqes në Paris përfundoi me nxjerrjen e një rezolute në janar të vitit 1920, që i dha njohje de facto qeverisë azer nga Aleatët dhe Ententa.

Kjo njohje ishte historike, megjithatë shumë vonë. Pjesëmarrja e Azerbajxhanit në sistemin ndërkombëtar të marrëdhënieve ndërkombëtare u ndërpre për shkak të ndërhyrjes ushtarake të Ushtrisë së Kuqe në prill të vitit 1920. Pas konsolidimit të pushtetit brenda Rusisë Sovjetike, bolshevikët filluan të mbledhin pjesët e ish-perandorisë dhe e zgjodhën Azerbajxhanin si synimin kryesor në Kaukazin e Jugut, pasi kishin nevojë urgjente të kontrollonin depozitat masive të naftës në Baku, për të përmendur vetëm rëndësinë më të madhe të rajonit.

Pavarësisht rënies së shtetit, ideja kombëtare që u zhvillua gjatë 23 muajve të pavarësisë mbijetoi dhe ndihmoi në ringjalljen e Azerbajxhanit të pavarur në fund të shekullit të 20-të. Duke rivendosur pavarësinë në vitin 1991, Republika e Azerbajxhanit e deklaroi veten si shtet pasardhës i Republikës Demokratike të Azerbajxhanit dhe riktheu atributet e RDA-së – flamurin, emblemën dhe himnin. Pas zhvillimeve të vitit të kaluar, Azerbajxhani ka rikthyer plotësisht sovranitetin dhe integritetin territorial dhe pret me padurim zhvillimin e mëtejshëm të vlerave demokratike, ekonomike, intelektuale dhe kulturore, si dhe forcimin e bashkëpunimit shumëdimensional rajonal dhe ndër-rajonal. Gjatë dekadës së fundit, marrëdhëniet midis Azerbajxhanit dhe Shqipërisë kanë qenë në rritje, veçanërisht në sektorin energjetik. Jam i sigurt që të dy vendet kanë potencial të pashfrytëzuar për promovimin e mëtejshëm të marrëdhënieve në fusha të reja të interesit të përbashkët, si në nivel bilateral ashtu edhe brenda organizatave ndërkombëtare.