Nga Catherine Suard,
Ambasadore e Francës në Shqipëri

Shkrimtari franko-shqiptar u largua prej nesh!

Ai mishëroi me jetën, me veprën dhe me personalitetin e tij pasurimin e dialogut, forcën e shpirtit evropian dhe vokacionin mikpritës të Francës.

Ai ishte një nga ata për të cilët shkrimi është një betejë, sepse jetoi dhe krijoi si njeri i lirë, në një vend që nuk ishte i tillë.

Zbulimi i letërsisë hapi kufijtë e një bote të re në moshë e adoleshencës.

Dhe në vend që të bashkohej me radhët e “trupës elitare të realizmit socialist”, siç quhej ajo, ai u bashkua me luftëtarët e rezistencës së stilit të lirisë.

Por në vitin 1981, me romanin Pallatit të Ëndrrave, sëpata goditi: u deklarua “armik i popullit” dhe iu ndaluar të botonte.

Ai iu drejtua atëherë Francës, vendit që kishte përkthyer i pari librat e tij, në sajë të talentit të mrekullueshëm të përkthyesit të zjarrtë Jusuf Vrioni. Franca u marros e para pas punës së tij, përtej kufijve të Shqipërisë

Me botuesin e tij, Claude Durand, kreun e Éditions Fayard, ai planifikoi një arratisje të madhe në Francë në vitin 1990. Në Tiranë, largimi i tij çoi në protestat e para studentore kudër regjimit diktatorial.

Që atëherë, mes kryeqytetit të Francës dhe atij të një Shqipërie të kthyer në demokraci dhe më në fund të rikthyer në vetvete, ai ndau ekzistencën e tij mes fjalëve dhe gjërave, njerëzve dhe vendeve. Nga shëtitjet e tij në Tiranën e rigjetur, nga ajo tavolinë në kafenenë Rostand ku çdo mëngjes vendoste bllokun dhe stilolapsin, lindën vepra jashtë çdo kohe, në udhëkryqet e miteve dhe botëve. Ata vazhdimisht na kujtojnë se si Evropa është kontinenti i përbashkët, se sa historia e saj është një histori e të gjithëve.

Presidenti i Republikës franceze Emmanuel Macron, që i dorëzoi medaljen e Grand Officier de la Légion d’Honneur gjatë vizitës së tij historike më 16 tetor 2023, ka përshëndetur një shpirt të lirë, i cili mori pjesë në këtë zgjim të madh të popujve, që shembi perden e hekurt dhe nderoi Francën duke e zgjedhur si vend strehë për krijimtarinë e tij.

Sot ju shpreh ngushëllimet e mia më të thella të dashurve të tij, lexuesve dhe popullit shqiptar.

L’crivain albano-français Ismaïl Kadaré nous a quitté.
Il incarnait par sa vie, par son œuvre et par sa personnalité, l’enrichissement du dialogue , la force de l’esprit européen, et la vocation d’accueil de la France.
Il était de ceux pour qui l’écriture est un combat parce qu’il vécut et créa en homme libre, dans un pays qui ne l’était pas.
C’est la découverte de la littérature qui lui ouvrit à l’adolescence les rives d’un monde nouveau.
Et au lieu de grossir les rangs de la « troupe d’élite du réalisme socialiste », telle qu’on l’appelait, il rejoignit les maquisards de la liberté de style.
Mais en 1981, avec le roman « le Palais des rêves », le couperet tomba : déclaré « ennemi du peuple », il fut interdit de publication.
Il se tourna alors vers la France, le pays qui avait été le premier à traduire ses livres, grâce au formidable talent de traducteur de feu Jusuf Vrioni. La France qui fut la première , au-delà des frontières albanaises, à se passionner pour son œuvre.
Et c’est avec son éditeur, Claude Durand, patron des éditions Fayard, qu’il planifia en 1990 son exil en France. A Tirana, son départ entraîna les premières protestations étudiantes contre le régime dictatorial.
Dès lors, de la capitale de la France à celle d’une Albanie revenue à la démocratie et enfin rendue à elle-même, il partagea son existence entre les mots et les choses, les hommes et les pays. De ses promenades dans Tirana retrouvée, de cette table du café Rostand où il posait tous les matins son carnet et son stylo sont nés alors des textes hors du temps, à la croisée des mythes et des mondes. Ils nous rappellent sans cesse combien l’Europe est le continent du commun, combien son histoire est une histoire en partage.
Le Président de la République française, Emmanuel Macron, qui lui a remis les insignes de Grand Officier de la Légion d’Honneur lors de sa visite historique à Tirana le 16 octobre dernier, a salué un esprit libre, qui participa de ce grand éveil des peuples qui souleva le rideau de fer, et honora la France en la prenant pour asile de sa création.
J’adresse aujourd’hui à ses proches, à ses lecteurs, et au peuple albanais, mes condoléances émues.
www.akad.gov.al